Józef II Benedykt August Jan Antonii Michał Adam Habsburg-Baudemont-Vaudemont-Lotaryński (urodzony w Schönbrunn 13 marca 1741 roku, zmarł w Schönbrunn 20 lutego 1790 roku) herb
Syn Franciszka I Baudemont-Vaudemont-Lotaryńskiego cesarza Rzymskiego Narodu Niemieckiego i Marii Teresy Habsburg królowej Węgier i Czech, córki Karola VI Habsburga, cesarza Rzymskiego Narodu Niemieckiego.
Cesarz Rzymski Narodu Niemieckiego jako József II od 18 sierpnia 1765 roku do 20 lutego 1790 roku, elekt od 27 marca 1764 roku, koronowany 3 kwietnia 1764 roku, książę cieszyński jako József II od 18 sierpnia 1765 roku do 8 kwietnia 1766 roku, król Galicji i Lodomerii jako József II od 1772 roku do 20 lutego 1790 roku, król Czech i książę-elektor Świętego Cesarstwa Rzymskiego, margrabia moraw jako József II od 29 listopada 1780 roku do 20 lutego 1790 roku, król Węgier jako József II od 29 listopada 1780 roku do 20 lutego 1790 roku, tytularny książę cieszyński jako József II od 8 kwietnia 1766 roku do 20 lutego 1790 roku, arcyksiążę Austrii i krajów dziedzicznych Habsburgów, tytularny król Anglii od 29 listopada 1780 roku do 20 lutego 1790 roku, tytularny cesarz Biznatyjski, tytularny król Majorki i tytularny król Jerozolimy od 18 sierpnia 1765 roku do 20 lutego 1790 roku jako József.
W Parmie 7 września 1760 roku (per procura), w Wiedeniu 6 października 1760 roku (pro futuro) poślubił Marię Izabellę Robertyng-Capet-Bourbon-Vendôme-Spain-Parma (urodzona w Madrycie 31 grudnia 1741 roku, zmarła w Wiedniu 27 listopada 1763 roku), córkę Filipa I Robertyng-Capet-Bourbon-Vendôme-Spain księcia Parmy, Piacenzy i Elżbiety Robertyng-Capet-Bourbon-Vendôme de France, córki Ludwika XV Robertyng-Capet-Bourbon-Vendôme króla Francji. W Monachium 13 stycznia 1765 roku (per procura), w Schönbrunn 23 stycznia 1765 roku (pro futuro) poślubił Marię Józefę Wittelsbach Bawarską (urodzona w Monachium 30 marca 1739 roku, zmarła w Wiedniu 28 maja 1767 roku), córkę Karola VII Alberta Wittelsbacha cesarza Rzymskiego Narodu Niemieckiego, księcia-elektora Bawarii i Marii Amalii Habsburg arcyksiężnej Austrii, córki Józefa I Habsburga cesarza Rzymskiego Narodu Niemieckiego.
Józef II był pierwszym cesarzem z dynastii habsbursko-lotaryńskiej. Był najwybitniejszym przedstawicielem europejskiego absolutyzmu oświeceniowego. Kierował się zasadą "wszystko dla ludu, ale nie przez lud", w związku z czym poprzez wydawane odgórnie dekrety i postanowienia usiłował zrównać poddanych w prawach i przywilejach. Rozważał możliwość całkowitego zniesienia pańszczyzny, w sprawach religijnych dążył do równouprawnienia wszystkich wyznań. Zapoczątkował wielkie reformy, które, jeśli chodzi o Węgry, uderzały w najczulsze miejsca wyższych warstw społeczeństwa - w ich narodowe tradycje i nadane przywileje.
Książę Józef, następca tronu, miał najwyższą pozycję na małżeńskim rynku. Na szczęście był już zakochany w kandydatce, którą dla niego wybrano - księżnej Izabeli z Parmy. Niestety, Izabela darzyła już uczuciem kogoś innego. Poważnie zadurzyła się w siostrze Józefa, Krystynie. "Uczono mnie, by każdy dzień rozpoczynać rozmyślaniem o Bogu. Ja jednak zaczynam każdy dzień od rozmyślań o obiekcie mojej miłości, myślę bowiem o niej bezustannie", wyznała namiętnie w liście adresowanym do Krystyny.
Cesarzowa Maria Teresa nigdy nie pozwoliłaby na lesbijski związek córki i synowej, na szczęście problem sam się rozwiązał. Izabela nieoczekiwanie zmarła na ospę w wieku dwudziestu jeden lat. Książę był zdruzgotany jej stratą, lecz matka, nigdy nie zapominając o priorytetach dynastycznych, szybko ponownie go ożeniła. Dano Józefowi do wyboru dwie panny, z których żadnej nie darzył szczególnym pożądaniem. "Wolałbym w ogóle się nie żenić", oznajmił matce, "skoro jednak trzymasz mi nóż na gardle, wybiorę tę [księżnę Bawarii, Józefinę], słyszałem bowiem, że ma przynajmniej kształtne piersi".
Jednak piersi Józefiny rozczarowały Józefa, podobnie jak cała reszta jej osoby. Była bowiem niska, przysadzista i nieznośnie brzydka. Miała ropiejące rany na całym ciele i zepsute zęby. Józef czuł odrazę do swej małżonki i unikał jej za wszelką cenęˇ "Chcą, bym miał dzieci?", napisał. "Jakim sposobem? Spróbowałbym je mieć, gdybym zdołał położyć choćby koniuszek palca na najdrobniejszej części jej ciała, która nie jest pokryta pryszczami". Nieszczęsna Józefina, porzucona i upokorzona, zmarła nagle na ospę, podobnie jak jej poprzedniczka. Tym razem jednak owdowiały małżonek nie pogrążył się w czarnej żałobie.
Po śmierci ojca Franciszka I Lotaryńskiego w 1763 roku dopuszczony do współrządzenia z matką w dziedzicznych krajach austriackich. Odziedziczył również Księstwo Cieszyńskie. Dwudziestopięcioletni wówczas Pan na Cieszynie władał najbardziej luterańskim księstwem w całym cesarstwie. Wydaje się, że był on zainteresowany losem swych ziem, o czym może świadczyć fakt, że jako pierwszy z Habsburgów odwiedził Śląsk Cieszyński w 1766 roku. Wspomniany rok przyniósł znaczące zmiany w zakresie własności księstwa. Cesarzowa Maria Teresa wykupuje je od Józefa II i przekazuje 31 maja 1766 roku w lenno swojej córce Marii Krystynie i jej mężowi księciu saskiemu Albertowi Kazimierzowi Wettinowi.
Wbrew woli Marii Teresy polecił zająć miasta spiskie w 1769 roku, czym rozpoczął I rozbiór Polski w 1772 roku. Od 1780 roku wyłączny władca krajów habsburskich.
Z chwilą objęcia samodzielnych rządów naśladując pruski militaryzm i zgodnie z zasadami oświeconego absolutyzmu, dążył do budowy zwartej monarchii z jednolitym językiem, administracją i systemem podatkowym.
Reformy rozpoczął od uproszczenia i centralizacji najważniejszych organów władzy i reformy podatkowej. Tu po raz pierwszy w historii monarchii na szlachtę, kler Austrii i Czech nałożył stały podatek, wprowadził nową formę podatku dochodowego. Reformy objęły również prawo i sądownictwo, mianowicie ograniczono sądownictwo patrymonialne na wsi oraz wprowadzono nowy kodeks karny w 1769 roku, który zachowywał jednak kary cielesne i tortury. W katalogu kar kryminalnych zniósł karę śmierci.
Rozpoczął proces podporządkowywania kościoła katolickiego państwu zwany pod nazwą józefinizmu, który krył pod tą nazwą ograniczenie na rzecz państwa politycznych i ekonomicznych praw kościoła. Reformacja Kościoła zaczęła się przed panowaniem Marii Teresy, ale to ona wprowadziła ograniczenia ekonomiczne. Ograniczenia te polegały m. in. na zakazie wywozu tradycyjnych danin austriackich, kasowaniem zakonów kontemplacyjnych, ograniczeniu liczb świąt kościelnych oraz wprowadzeniem utrudnień dla wstępujących do klasztorów.
Reformy okresu panowania Józefa II radykalnie zmieniły one politykę względem mniejszości religijnych, i w 1781 roku ogłosił patent tolerancyjny, dzięki któremu katolicy i prawosławni posiadali równe prawa oraz zezwalały katolikom na zmianę wyznania. Nie dotyczył on jednak w takim stopniu Żydów, jednak ich sytuacja uległa ze strony prawnej nieznacznej poprawie. W dalszej drodze reform kościoła, dzięki likwidacji (kasaty) "bezczynnych" zakonów - 1/3 klasztorów (1300 klasztorów), dochody przeznaczone na nie zostały skierowane na fundusz religijny, zajmujący się wypłatą pensji klerowi i utrzymaniu seminaria duchowe, co w rezultacie doprowadziło do otrzymania przez duchownych świeckich statusu funkcjonariuszy państwowych. Dzięki reformom Marii i jej syn Józefa II Kościół był niezależny od Rzymu.
Wyzwolił pańszczyźnianych chłopów i umożliwił dzierżawcom wykup ziemi od szlachty po rozsądnych cenach. Nie przepuścił żadnej dziedziny życia społecznego w Austrii wtrącając się i do rzeczy najdrobniejszych: dziewczętom w szkołach koedukacyjnych zabroniono nosić gorsety spłaszczające sylwetkę; chłopi po raz pierwszy mogli żenić się, z kim chcieli; rozkazał ponumerować domy; zakazał wypieku sławnego niemieckiego piernika, Lebkuchen, jako szkodliwego na żołądek; umarłych nie wolno było grzebać w kosztownych trumnach. Właściwie nie pozwalano używać żadnych trumien, tylko zwykłego worka. Tego było już za wiele. Klęska wojsk w wojnie z Turcją w 1788 roku prowadzoną wspólnie z Rosją, bunt Belgii w 1790 roku i oderwanie się Republika Zjednoczonych Prowincji Belgii, powstanie w austriackich Niderlandach w 1787 roku i protesty szlachty węgierskiej oraz śmiertelna choroba cesarza, doprowadziły do powolnego upadku reform.
Otworzył dla publiczności wiedeńskie parki i ogrody, zakładał sierocińce i przytułki dla biednych, założył też Wiedeński Szpital Powszechny (Allgemeines Krankenhaus), który aż do czasów Hitlera był jednym z wzorowych szpitali świata. Przechadzał się wśród swojego ludu nasłuchując, co ludzie mówią. Jednak przeliczył się bardzo, mając nadzieję na ich zdolność zrozumienia reform, nie docenił natomiast sił kleru i szlachty. Dopóki żył, nie można było ocenić sumy jego osiągnięć. Większość współczesnych uważała, że przez zbytni pośpiech nie osiągnął niczego.
W polityce zagranicznej Józefa II spragniony sukcesu na arenie międzynarodowej, nie uwzględnił przeszkód, które w zasadzie uniemożliwiały realizację zamierzonych celów.
Józef II próbował uśpić opinię konkurencji propozycją wymiany Niderlandów na Bawarię, argumentując to tym, iż ta ostatnia przynosi mniejszy dochód w związku z czym propozycja jest uczciwa i nie narusza równowagi sił. W rzeczywistości nikt, nie chciał wzrostu potęgi habsburskiej w południowych Niemczech i w rezultacie Józef stanął osamotniony przeciwko Prusom, Saksonii i koalicji pomniejszych państw niemieckich.
Próba odblokowania Skaldy zaszkodziła cesarzowi i była posunięciem fatalnym - negocjacje z pozycji siły nie przyniosły nic, z kolei pomysł przymierza z Prusami od samego początku spalił na panewce, gdyż Austria i Prusy z założenia miały odmienne cele polityki zagranicznej i były naturalnymi konkurentami, zaś wzmocnienie jednego z nich powodowało automatyczne osłabienie pozycji drugiego (wytknął mu to kanclerz Kaunitz, a co śmieszniejsze zwrócił na to uwagę jego pruski odpowiednik nagabywany w tej samej sprawie przez następcę Fryderyk Wilhelm II).
W 1788 roku Józef wdał się w wojnę z Turcją, co stworzyło bardzo dogodną sytuację do rozpoczęcia generalnego ataku na prowadzoną przez niego politykę. Szlachta oficjalnie już wyrażała swoją wrogość wobec jego poczynań, odmawiała wystawienia wojska i domagała się natychmiastowego zwołania sejmu i koronacji cesarza na króla Węgier. Burzyli się również chłopi, którzy ponieść mieli większość wydatków związanych z prowadzonymi walkami. W takich warunkach dobre prowadzenie walk stało się niemożliwe i cesarstwo poniosło szereg klęsk, a Turcy ponownie wdarli się na tereny imperium. Ciężko chory Józef powrócił z frontu do Wiednia, gdzie z kolei przywitała go wiadomość o wybuchu rewolucji francuskiej.
Bitwa pod Karánsebes miała miejsce 17 września 1788 roku, podczas VIII wojny austriacko-tureckiej (w latach 1788-1791), pod miastem Karánsebes (rum. Caransebeş) w Banacie.
Genezą bitwy byłi, iż od roku 1787 toczyła się wojna pomiędzy Rosją i Turcją. Cesarz Józef II Habsburg postanowił wykorzystać tę sytuację i dokonać rozbioru Imperium Osmańskiego, zdając sobie sprawę ze słabości państwa Abdulhamida I.
Cesarz zgromadził ogromną 125-tysięczną armię, w skład której oprócz Austriaków wchodzili także: Serbowie, Węgrzy, Chorwaci, Słoweńcy, Włosi, Czesi oraz Polacy i Rusini z I zaboru. Nad tak różnorodnym składem wojska zaprowadzono niemieckojęzycznych oficerów dla usprawnienia wydawania rozkazów.Turecki sułtan miał pod swoją komendą 100 tysięcy ludzi.
Początkowo dowodzący osobiście żołnierzami Józef II planował zdobycie Belgradu, gdzie znajdowało się zaledwie 9 tysięcy Turków. Ostatecznie jednak plan ten zarzucono i podjęto marsz bardziej na wschód. Niebawem kawaleria straży przedniej przeszła, w okolicach miejscowości Karánsebes, rzekę Temesz gdzie rozlokowała się na odpoczynek u trupy Cyganów. Tam też kawalerzystów ugoszczono m.in. alkoholem, a ci postanowili przywłaszczyć sobie jego cały zapas, nie dzieląc się z nadchodzącą piechotą. Wywiązała się kłótnia pomiędzy oddziałami, zakończona strzelaniną i walką na szable. Tymczasem na drugim brzegu rozlokowywały się główne siły Józefa II. Gdy wycofująca się w popłochu przez most kawaleria wpadła do obozu, uznano że nadciągnęli Turcy i otworzono ogień artyleryjski. Wrażenie nagłego tureckiego ataku spotęgowali jeszcze żołnierze piechoty w całkowitym bezładzie goniący kawalerzystów.
Oficerowie zaczęli wykrzykiwać komendy - oczywiście po niemiecku. W bałaganie jaki powstał, wydawane rozkazy "Halt! Halt!" (Stać!) Słowianie - nie rozumiejąc niemieckiego - zrozumieli jako islamskie "Allah! Allah!" i rzucili się do ucieczki. Część oddziałów natomiast, widząc nieznane sobie mundury innych jednostek, otworzyła do nich ogień myląc sojuszników z Turkami. Ostatecznie cała armia w panice wycofała się, a cesarz Józef z najwyższym trudem zdołał uciec w trakcie tumultu, unikając śmierci od przypadkowej kuli.
Konsekwencjami bitwy było, iż w dwa dni później do Karánsebes wkroczył sułtan Abdulhamid I ze swoją armią, nie napotykając żadnego oporu. Ku jego zdziwieniu armii habsburskiej nie było nigdzie w pobliżu. Natomiast w okolicy mostu i na drugim brzegu sułtan znalazł blisko 10 tys. poległych i rannych żołnierzy Józefa II. W sumie przed i w trakcie "bitwy" Józef II stracił ok. 44 tys. ludzi (33 tys. zmarło przed bitwą w wyniku chorób i waśni międzynarodowych), sułtan natomiast odniósł największe zwycięstwo w czasie swojego panowania w latach 1774-1789.
Sytuacja wewnętrzna w monarchii austriackiej stała się bardzo niebezpieczna. Zaostrzył się konflikt z Prusami, podnieśli głowy wrogowie wiedeńskiego centralizmu, dyplomacja pruska nawiązała kontakt z przedstawicielami szlachty węgierskiej proponując oderwanie Węgier od cesarstwa po zakończeniu wojny z Turcją. Józef II zmuszony był ratować spójność wewnętrzną swojego państwa bez oglądania się na założenia swojej dotychczasowej polityki. W 1789 roku wystosował pismo do magnatów i szlachty, w którym zobowiązywał się do przywrócenia konstytucji węgierskiej i zwołania sejmu krajowego po szczęśliwym zakończeniu wojny z Turcją. Rok później, leżąc już na łożu śmierci, odwołał wszystkie swoje dekrety dotyczące Węgier za wyjątkiem patentu tolerancyjnego i urbarialnego. Po śmierci Józefa II Habsburgowie nie podejmowali już prób jakichkolwiek zmian w stosunkach społecznych i stali się najzagorzalszymi zwolennikami starego porządku w Europie.
Zaraz po śmierci Józefa II do kraju triumfalnie powróciła węgierska korona, zaś odwołanie reform przez umierającego cesarza tylko podsyciło ruch narodowy i wzmocniło opór szlachty przeciw Habsburgom. Stanowczo domagano się zwołania sejmu krajowego, koronacji nowego króla, wyboru palatyna i przywrócenia samorządu komitackiego. Żądano zniesienia ustaw celnych i przywrócenia wymiany handlowej z innymi niż Austria krajami europejskimi. Szlachtę poparła prohabsburska dotychczas inteligencja węgierska, dla której jasnym stało się, że jedynie w ten sposób uda się zapoczątkować i zrealizować poważne reformy społeczne oraz odzyskać niepodległość.
Żródła:
Józef II
Józef II
Józef II Habsburg "w Wikipedii"
"Królewskie skandale" - Michael Farquhar, przekład - Zbigniew Kościuch
Bitwa pod Karánsebes w "Sadistic.pl"
11-02-2023